Od 1 stycznia 2025 roku Słowacja wprowadziła znaczące reformy w strukturze podatku od wartości dodanej (VAT), stanowiące część szerszego pakietu konsolidacji fiskalnej. Kluczowe zmiany obejmują podwyżkę standardowej stawki VAT z 20% do 23%, zastąpienie obniżonej stawki 10% nową stawką 19% oraz utrzymanie superobniżonej stawki 5%. Te działania legislacyjne, opisane w nowelizacji ustawy o VAT z 18 października 2024 roku, mają na celu redukcję deficytu budżetowego z prognozowanych 6% PKB w 2024 roku do 4,7% PKB w 2025 roku. Niniejszy raport analizuje nowe stawki, ich zastosowanie do konkretnych kategorii produktów i usług, implikacje dla przedsiębiorstw oraz szerszy kontekst ekonomiczny.
Rewolucja w strukturze stawek VAT: od 20% do 23%
Podstawowa stawka VAT: wzrost do 23%
Standardowa stawka VAT na Słowacji wzrosła z 20% do 23% od 1 stycznia 2025 roku, co stanowi najwyższy poziom od czasu wprowadzenia tego podatku. Zmiana ta dotyczy wszystkich towarów i usług niewymienionych w wykazach dotyczących stawek obniżonych. Według analiz rządowych, podwyżka ma przynieść dodatkowe 480 mln euro wpływów rocznie, co odpowiada około 0,5% PKB kraju. Eksperci z Taxology podkreślają, że decyzja ta wynika bezpośrednio z konieczności stabilizacji finansów publicznych po pandemii COVID-19 i kryzysie energetycznym.
Warto zauważyć, że nowa stawka 23% plasuje Słowację w czołówce państw UE pod względem wysokości VAT – tylko Węgry (27%), Chorwacja (25%) i Dania (25%) mają wyższe stawki. W perspektywie średnioterminowej może to wpłynąć na konkurencyjność słowackich przedsiębiorstw, szczególnie w sektorze usług cross-border.
Przemodelowanie stawek obniżonych: od 10% do 19%
Drugą kluczową zmianą jest zastąpienie dotychczasowej obniżonej stawki 10% nową stawką 19%. Restrukturyzacja ta obejmuje szerokie spektrum produktów, w tym:
- Przetworzoną żywność (konserwy, soki, słodycze)
- Napoje bezalkoholowe (poza podawanymi w lokalach gastronomicznych)
- Usługi energetyczne i transport publiczny
Według interpretacji Ministerstwa Finansów, podwyższenie tej stawki ma zniwelować efekt „kanapowy” w systemie podatkowym, gdzie różnica między stawką podstawową a obniżoną wynosiła wcześniej 10 punktów procentowych. Nowe przedziały (23%-19%-5%) mają stworzyć bardziej progresywną skalę opodatkowania.
Superobniżona stawka 5%: bastion stabilności
Zakres stosowania stawki 5%
Pomimo ogólnych podwyżek, superobniżona stawka 5% pozostaje niezmieniona, obejmując:
- Podstawowe artykuły żywnościowe (jaja, mleko, warzywa, owoce, chleb)
- Lekarstwa i wyroby medyczne
- Usługi hotelarskie i gastronomiczne z posiłkami
- Książki drukowane i elektroniczne
- Wejścia na imprezy sportowe i do obiektów rekreacyjnych
Co istotne, stawka 5% została rozszerzona o nowe kategorie, w tym produkty bezglutenowe oraz towary i usługi związane z gospodarką społeczną. Taka polityka ma wspierać cele społeczne, jednocześnie minimalizując wpływ podwyżek VAT na najuboższe grupy społeczeństwa.
Mechanizmy zabezpieczające
Aby zapobiec nadużyciom, ustawodawca wprowadził precyzyjne definicje produktów uprawnionych do 5% stawki. Na przykład:
- „Podstawowa żywność” obejmuje produkty nieprzetworzone lub minimalnie przetworzone
- „Książki” muszą mieć zawartość reklamową poniżej 50%
- Usługi hotelarskie dotyczą tylko noclegów, bez dodatkowych świadczeń
Te regulacje, opisane w załączniku 7 do ustawy o VAT, mają zapewnić jednolitą interpretację przez organy podatkowe.
Przejście na nowy system: wyzwania dla przedsiębiorców
Zasady przejściowe
Dla transakcji realizowanych na przełomie 2024 i 2025 roku wprowadzono specjalne regulacje:
- Dla dostaw ciągłych: stosuje się stawkę obowiązującą w momencie powstania obowiązku podatkowego
- Korekty podatkowe: wymagają stosowania historycznych stawek VAT
- Umowy długoterminowe: możliwość zachowania starej stawki przy spełnieniu warunków dokumentacyjnych
Przykładowo, dla umowy leasingu podpisanej w 2024 roku na okres 3 lat, stawka 20% będzie stosowana do części świadczeń rozliczanych przed 1.01.2025.
Nowe progi rejestracji VAT
Równolegle z reformą stawek zaostrzono wymogi rejestracji VAT:
- Próg obowiązkowej rejestracji: 50 000 EUR obrotu rocznie (wcześniej 49 000 EUR)
- Próg natychmiastowej rejestracji: przekroczenie 62 500 EUR w ciągu roku
- Zwolnienie dla małych przedsiębiorstw: do 100 000 EUR obrotu w UE
Te zmiany, zdaniem ekspertów z Pincvision, mają na celu włączenie większej liczby podmiotów do systemu VAT, ograniczając zjawisko szarej strefy.
Ekonomiczne i społeczne konsekwencje reformy
Wpływ na inflację
Według szacunków Narodowego Banku Słowacji, podwyżka VAT może przyczynić się do wzrostu wskaźnika HICP o 0,8-1,2 punktu procentowego w 2025 roku. Najbardziej dotknięte sektory to:
- Handel detaliczny (szczególnie elektronika użytkowa)
- Usługi telekomunikacyjne
- Gastronomia (dla usług bez posiłków)
Rząd wprowadził jednak mechanizmy kompensacyjne, w tym jednorazowe dopłaty dla gospodarstw domowych o niskich dochodach, aby złagodzić społeczne skutki reformy.
Efekty dla budżetu państwa
Prognozy Ministerstwa Finansów zakładają, że reforma VAT przyniesie dodatkowe 720 mln euro wpływów rocznie. Środki te mają być przeznaczone głównie na:
- Modernizację infrastruktury zdrowotnej
- Programy wsparcia energetycznego dla rodzin
- Inwestycje w edukację zawodową
W perspektywie średnioterminowej oczekuje się zmniejszenia luki podatkowej (VAT gap) z obecnych 14,6% do 12% do 2027 roku.
Porównanie z systemami VAT w państwach V4
Polska
- Stawka podstawowa: 23% (bez zmian od 2011)
- Stawki obniżone: 8% i 5%
- Próg rejestracyjny: 200 000 PLN
Czechy
- Stawka podstawowa: 21%
- Stawki obniżone: 15% i 10%
- Brak progu rejestracyjnego
Węgry
- Stawka podstawowa: 27% (najwyższa w UE)
- Stawka obniżona: 18% i 5%
- Specjalne stawki dla produktów mięsnych
Tabela 1. Porównanie systemów VAT w państwach V4 (2025)
| Kraj | Stawka podstawowa | Stawki obniżone | Próg rejestracyjny |
|————-|——————-|——————-|——————–|
| Słowacja | 23% | 19%, 5% | 50 000 EUR |
| Polska | 23% | 8%, 5% | 200 000 PLN |
| Czechy | 21% | 15%, 10% | Brak |
| Węgry | 27% | 18%, 5% | 8 000 000 HUF |
Źródło: Opracowanie własne na podstawie
Wyzwania w implementacji nowych przepisów
Interpretacja przepisów przejściowych
Niejasności prawne dotyczą szczególnie:
- Mieszanych umów dostaw towarów i usług
- Korekt faktur dla transakcji cross-border
- Stosowania stawek dla produktów łączonych (np. zestawów żywnościowych)
Ministerstwo Finansów zapowiedziało wydanie szczegółowych wytycznych do końca I kwartału 2025 roku.
Dostosowanie systemów IT
Przedsiębiorcy muszą zmodyfikować:
- Oprogramowanie księgowe (aktualizacja stawek i reguł naliczania)
- Systemy fiskalne (nowe kody produktów)
- Mechanizmy raportowania Intrastat
Według badania Stowarzyszenia Przedsiębiorców Słowacji, 43% małych firm deklaruje problemy z terminową implementacją zmian.
Wnioski i rekomendacje
Reforma VAT na Słowacji w 2025 roku stanowi odważną próbę stabilizacji finansów publicznych poprzez zwiększenie dochodów podatkowych. Choć krótkoterminowo może wpłynąć na wzrost cen detalicznych, długofalowo powinna przyczynić się do zmniejszenia deficytu budżetowego i poprawy konkurencyjności kraju.
Dla przedsiębiorców działających na rynku słowackim kluczowe będą:
- Inwestycje w szkolenia kadr z nowych przepisów
- Współpraca z doradcami podatkowymi przy kwalifikacji produktów
- Terminowa modernizacja systemów informatycznych
Rząd powinien zaś skupić się na:
- Usprawnieniu mechanizmów zwrotu VAT dla firm eksportowych
- Edukacji społeczeństwa o celach reformy
- Monitorowaniu efektów inflacyjnych i wprowadzaniu korekt
Sukces całego pakietu zależeć będzie od spójnej implementacji przepisów oraz elastyczności w reagowaniu na nieprzewidziane skutki ekonomiczne.
