Obowiązujące stawki VAT na soki i napoje bezalkoholowe zależą od trzech kluczowych czynników: składu produktu (udział soku, obecność dodatków), klasyfikacji według Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (PKWiU) oraz kontekstu sprzedaży (gastronomia, sprzedaż detaliczna). W latach 2020–2025 system ten podlegał ewolucji, a najnowsze zmiany wprowadzają dodatkowe niuanse, szczególnie w sektorze HoReCa.
Klasyfikacja soków i napojów bezalkoholowych
Definicje produktów według przepisów VAT
Zgodnie z załącznikiem nr 10 do ustawy o VAT, soki owocowe i warzywne objęte stawką 5% muszą spełniać następujące warunki:
- Brak dodatku wody lub jej obecność jedynie w celu rekonstytucji soku zagęszczonego.
- Udział masowy soku wynoszący minimum 20% w składzie surowcowym dla nektarów i napojów owocowo-warzywnych.
- Wykluczenie napojów gazowanych – preferencyjna stawka 5% obejmuje wyłącznie napoje niegazowane (PKWiU 11.07.19.0).
Produkty niespełniające tych kryteriów, takie jak napoje typu Coca-Cola, Sprite czy Tymbark o zawartości soku poniżej 20%, podlegają stawce 23% VAT.
Wyjątki i kontrowersje klasyfikacyjne
W 2025 roku wprowadzono korekty w matrycy stawek, uwzględniając:
- Napoje mleczne z tłuszczem roślinnym – stawka 5% nawet przy obecności dodatków (np. napoje owsiane).
- Limonadę domowej roboty – jeśli zawiera ≥20% soku cytrynowego i jest niegazowana, podlega 5% VAT, co potwierdzono w indywidualnej interpretacji Izby Skarbowej.
- Kompot wigilijny – ze względu na brak standaryzacji składu (różne proporcje suszu owocowego) często klasyfikowany jest jako napój owocowy bez dodatku wody, co kwalifikuje go do 5% VAT pod warunkiem niegazowania.
Zasady VAT w gastronomii
Podstawowe stawki dla lokali gastronomicznych
W sektorze HoReCa obowiązuje zróżnicowany system opodatkowania:
- Stawka 23% VAT:
- Napoje gazowane (Coca-Cola, Fanta) niezależnie od zawartości soku.
- Kawa, herbata, woda mineralna – nawet podawane do posiłku.
- Alkohole powyżej 1,2% objętościowo.
- Stawka 8% VAT:
- Soki i nektary spełniające warunki załącznika nr 10, podawane jako część posiłku konsumowanego na miejscu. Przykład: sok pomarańczowy do śniadania w restauracji.
- UWAGA: Jeśli klient zamawia sok osobno (bez posiłku), stawka wzrasta do 23%.
- Stawka 5% VAT:
- Dotyczy wyłącznie sprzedaży detalicznej soków 100% (np. w sklepach).
Mechanizm rozliczeń mieszanych
Restauratorzy muszą stosować rozdział stawek na fakturach, np.:
- Obiad z sokiem pomarańczowym:
- Część gastronomiczna (posiłek + sok) – 8% VAT.
- Dodatkowa woda gazowana – 23% VAT.
W praktyce wymaga to użycia systemów POS z automatyczną klasyfikacją produktów.
Analiza przypadków szczególnych
Lemoniada jako napój kontrowersyjny
W 2021 roku Izba Skarbowa w Warszawie wydała interpretację dla lemoniady przygotowywanej z soku cytrynowego (50 ml), imbiru i mięty. Uznano, że jeśli napój:
- Zawiera ≥20% soku,
- Jest niegazowany,
- Klasyfikowany do PKWiU 11.07.19.0,
to podlega 5% VAT. Jednak w gastronomii, gdy lemoniada jest serwowana jako dodatek do posiłku, stawka wzrasta do 8%.
Kompot wigilijny – tradycja vs. przepisy
Kompot z suszu owocowego (śliwki, jabłka, gruszki) teoretycznie spełnia warunki stawki 5% VAT, ponieważ:
- Nie zawiera dodatku wody (suszone owoce zalewa się wodą w proporcji 1:5).
- Jest niegazowany.
Jednak w praktyce organy podatkowe często kwestionują tę klasyfikację, argumentując, że kompit nie jest „typowym sokiem”.
Napoje gazowane typu Tymbark i Cappy
Napoje te, mimo marketingowego akcentowania „owocowego smaku”, zwykle zawierają <20% soku, co automatycznie kwalifikuje je do 23% VAT. Wyjątkiem są linie premium (np. Tymbark SuperSok), które – jeśli mają ≥20% soku i są niegazowane – mogą korzystać z 5% stawki.
Prognozy na lata 2025–2030
Planowane modyfikacje stawek
Rządowy projekt nowelizacji ustawy o VAT zakłada:
- Utrzymanie 5% stawki dla soków 100% – jako element promocji zdrowej żywności.
- Podwyższenie VAT dla nektarów (z 5% do 8%) – argumentowane chęcią ograniczenia konsumpcji napojów z dodatkiem cukru.
- Wprowadzenie stawki 0% dla wód mineralnych bez słodzików – od 2026 roku.
Wpływ na branżę HoReCa
Producenci soków ostrzegają, że zmiany mogą prowadzić do:
- Wzrostu cen nektarów w restauracjach nawet o 15%.
- Przestawienia się konsumentów na soki NFC (Not From Concentrate) – ze względu na niższą stawkę VAT.
Podsumowanie i rekomendacje
Obowiązujący system VAT na soki i napoje bezalkoholowe jest silnie uzależniony od technicznych parametrów produktów oraz kontekstu ich dystrybucji. Dla przedsiębiorców kluczowe znaczenie ma:
- Ścisła współpraca z technologami żywienia – aby optymalizować udział soku w recepturach.
- Inwestycja w systemy klasyfikacji PKWiU – np. oprogramowanie automatycznie przypisujące stawki do produktów.
- Edukacja pracowników gastronomii – szczególnie w zakresie rozróżniania stawek dla posiłków „na miejscu” i „na wynos”.
Organy podatkowe coraz częściej korzystają z laboratoryjnych analiz składu napojów, co wymaga od podatników dokumentowania receptur i procesów produkcyjnych. W przypadku wątpliwości zaleca się występowanie o indywidualne interpretacje podatkowe.
