Od 1 kwietnia 2024 roku w Polsce przywrócono stawkę podatku VAT w wysokości 5% na podstawowe produkty spożywcze, w tym mleko i przetwory mleczne, po okresie obowiązywania obniżonej stawki 0% wprowadzonej w 2022 roku. Zmiana ta wynika z decyzji Ministerstwa Finansów, które uzasadniło ją stabilizacją wskaźnika inflacji na poziomie 3,9% w ujęciu rocznym. Przywrócenie stawki 5% VAT na mleko ma istotny wpływ zarówno na konsumentów, jak i podmioty gospodarcze związane z branżą mleczarską, wymagając dostosowań w systemach rozliczeniowych i prognozowaniu cen.
Regulacje prawne dotyczące stawek VAT na mleko
Klasyfikacja towarów w systemie CN
Mleko i produkty mleczne są klasyfikowane w ramach nomenklatury scalonej (CN), która precyzyjnie określa stawki celne i podatkowe. Według załącznika nr 10 do ustawy o VAT, produkty z grupy CN 04 (obejmującej mleko, śmietanę, jogurty, sery) podlegają stawce 5% VAT, niezależnie od stopnia przetworzenia czy formy opakowania. Przykładowo:
- CN 0401 50 99 – mleko niezagęszczone w opakowaniach powyżej 2 litrów: 5% VAT.
- CN 0402 21 99 – mleko w proszku o zawartości tłuszczu powyżej 1,5%: 5% VAT.
Klasyfikacja uwzględnia również specyfikę produktów specjalistycznych, takich jak mleko dla niemowląt (CN 0402 29 11), które pozostaje w stawce 5% VAT.
Zmiany stawek VAT w latach 2022-2024
Wprowadzenie stawki 0% VAT na mleko w 2022 roku było odpowiedzią na rekordową inflację sięgającą 9,2%. jednak w 2024 roku, wobec poprawy wskaźników makroekonomicznych, rząd zdecydował się na częściowe wycofanie ulgi, argumentując to koniecznością zwiększenia dochodów budżetowych. Według szacunków NBP, powrót do stawki 5% może podnieść inflację o 0,9 pkt procentowego, głównie ze względu na wzrost cen żywności.
Skutki ekonomiczne i społeczne zmiany stawek
Wpływ na konsumentów
Mleko i produkty mleczne stanowią ~15% wydatków gospodarstw domowych na żywność. Przywrócenie stawki 5% VAT przekłada się na średni wzrost cen detalicznych o 3-7%, w zależności od kategorii produktu. Dla rodzin o niższych dochodach, gdzie udział wydatków na żywność sięga 30%, zmiana ta może oznaczać dodatkowe obciążenie w wysokości 120-150 zł miesięcznie.
Konsekwencje dla branży mleczarskiej
Podmioty zajmujące się produkcją i dystrybucją mleka muszą:
- Przeprogramować systemy fiskalne – zmiana stawek VAT wymaga aktualizacji kodów produktów w kasach i oprogramowaniu księgowym.
- Aktualizować dokumentację – konieczna jest weryfikacja Wiążących Informacji Stawkowych (WIS) oraz umów z kontrahentami.
- Przewidzieć reakcje rynku – część sieci handlowych zapowiedziała absorpcję części kosztów poprzez optymalizację łańcucha dostaw, co może ograniczyć skokowy wzrost cen.
Aspekty międzynarodowe i porównania
Polska na tle innych krajów UE
W Unii Europejskiej stawki VAT na produkty mleczne są zróżnicowane:
- Słowacja – od 2025 roku obowiązuje super obniżona stawka 5% na mleko podstawowe, podczas gdy produkty przetworzone (np. sery) opodatkowane są 19%.
- Niemcy – standardowa stawka 7% na mleko, z wyjątkami dla produktów organicznych (5%).
W Polsce jednolita stawka 5% dla całej grupy CN 04 upraszcza rozliczenia, lecz budzi kontrowersje w kontekście zrównania cen mleka świeżego i wyspecjalizowanych produktów (np. hydrolizatów dla alergików).
Wyzwania prawne i interpretacyjne
Ryczałt dla rolników
Rolnicy ryczałtowi sprzedający mleko surowe podlegają szczególnym zasadom rozliczeń. Zgodnie z art. 116 ustawy o VAT, przysługuje im 7% zwrot podatku od kwoty sprzedaży, co stanowi formę rekompensaty za VAT naliczony przy zakupie środków produkcji. Mechanizm ten wymaga ścisłej współpracy między dostawcami a zakładami mleczarskimi, które wystawiają faktury VAT-RR w imieniu rolników.
Spory interpretacyjne
Wątpliwości budzi klasyfikacja napojów roślinnych (np. napój owsiany) jako substytutów mleka. Zgodnie z wykładnią MF, produkty te nie kwalifikują się do stawki 5% VAT, o ile nie zawierają składników mlecznych. Przykładowo, kawa z mlekiem w automatach vendingowych podlega stawce 23% VAT, co wynika z wyłączenia napojów mieszanych z preferencyjnych stawek.
Prognozy i rekomendacje
Scenariusze cenowe
Analitycy rynkowi wskazują trzy możliwe scenariusze:
- Pełne przeniesienie podwyżki VAT na ceny – wzrost inflacji o 0,9 pkt proc., zgodnie z szacunkami NBP.
- Częściowa absorpcja kosztów przez sieci handlowe – ograniczenie wzrostu cen do 2-3% dzięki optymalizacji marż.
- Długoterminowa stabilizacja – powrót do trendu spadkowego cen mleka w II połowie 2024 roku, związany z sezonowym wzrostem podaży surowca.
Rekomendacje dla przedsiębiorstw
- Wdrożenie audytu stawek VAT we współpracy z doradcami podatkowymi.
- Negocjacje z dostawcami w celu ustalenia klauzul korygujących ceny w umowach długoterminowych.
- Edukacja konsumentów poprzez kampanie informujące o przyczynach podwyżek.
Podsumowanie
Przywrócenie stawki 5% VAT na mleko od kwietnia 2024 roku stanowi istotny element polityki fiskalnej Polski, mający na celu zwiększenie dochodów budżetowych przy jednoczesnym zachowaniu umiarkowanego wpływu na inflację. Skutki zmiany dotykają zarówno gospodarstwa domowe, jak i branżę mleczarską, wymuszając dostosowania organizacyjne i finansowe. Dalszy rozwój sytuacji zależeć będzie od globalnych cen surowców, polityki handlowej UE oraz skuteczności mechanizmów kompensacyjnych dla wrażliwych grup społecznych.
